Αρχιτεκτονική: η κριτική της κριτικής

απο την ΑΥΓΗ - Του ΤΑΚΗ ΚΟΥΜΠΗ

Αν είναι ελάχιστα, σήμερα, τα αρχιτεκτονικά έργα στη χώρα μας, αλλά και ευρύτερα, που χρήζουν ιδιαίτερης μνείας και προβολής, η κριτική της αρχιτεκτονικής, ως μηχανισμός εμβάθυνσης και ισοδύναμης ανάλυσης που αναπληρώνει την ιδέα των έργων, είναι παντελώς ανύπαρκτη. Οι δύο εμβληματικές φιγούρες της διεθνούς αρχιτεκτονικής σκηνής, ο κριτικός του «μεταμοντερνισμού» Τσαρλ Τζενκς και ο θεωρητικός του «κριτικού τοπικισμού» Κένεθ Φράπτον, απώλεσαν την αύρα τους, καθότι τα επιχειρήματά τους παρέμειναν μετέωρα, εν όψει των νέων μορφοποιήσεων, οι οποίες φαίνεται να μην αποδέχονται ουδεμία σύμφυση με το «μεταμοντέρνο» και «τοπικιστικό» ενοχικό παρελθόν τους. Ωστόσο, η κατάρρευση των ειδώλων συμπαρέσυρε επίσης και τους ομόφρονες κριτικούς της πρώην ισχυρά προβαλλόμενης εντοπιότητας, οι οποίοι μετατέθηκαν προς τη χρήσιμη περιοχή των δημοσιογραφικών σχολίων, εγκαταλείποντας την «αρχιτεκτονική κριτική» στη τύχη της. Χωρίς κριτική και αυτοκριτική, χωρίς την διαρκή επερώτηση των ίδιων των ερωτημάτων που αμφισβητούν ακόμη και τις δικές τους κρίσεις, δεν μπορεί να συγκροτηθεί πλέον μια νέα κριτική και αδέσμευτη σκέψη. Θα πρέπει βέβαια να αναγνωρίσουμε ότι ο «κριτικός τοπικισμός», που ταλάνισε την αρχιτεκτονική στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1980, έμοιαζε να στοιχειοθετείται στη χώρα μας για να προβληθεί στα διεθνή αρχιτεκτονικά δρώμενα και όχι το αντίθετο, όπως πραγματικά συνέβαινε. Η δημιουργία ενός άλλοθι αυτής της μητροπολιτικής θεωρητικής κατασκευής, που με πραγματική μαεστρία συνέταξε ο Αμερικανός κριτικός, αναβαπτίζοντας πολλούς ριζοσπάστες μοντερνιστές σε τοπικιστικές, αλλά και αναγνωρίζοντας απερίφραστα την εννοιολογική διασύνδεση του «τοπικισμού» με ορισμένα εθνοτικά ή εθνικιστικά συμφραζόμενα -όπως στο παράδειγμα του Καταλανικού Εθνικιστικού Κινήματος- δεν έβαλε, παρά ταύτα, σε ουδεμία υποψία τις δεσπόζουσες κριτικές. Το στρατηγικό τέχνασμα του Αλέξανδρου Τζώνη να αποσιωπήσει τη ρήξη, το αγεφύρωτο χάσμα, ανάμεσα στον Κωνσταντινίδη και τον Πικιώνη, προβάλλοντας το έργο του γραφείου Αντωνακάκη ως ένα συγκερασμό της τοπογραφικής πορείας του Πικιώνη με τον μοντερνιστικό κάνναβο του Κωνσταντινίδη, υπήρξε καταλυτικό. Η ενσάρκωση όμως αυτού του θεωρητικού τεχνάσματος είναι το έργο του Κυριάκου Κρόκου. Βέβαια, αν στο κείμενο «Ο κάνναβος και η πορεία» (1981), είχε αντιτεθεί μια δραστικά ανατρεπτική παρέμβαση που θα προάσπιζε τον κάνναβο εναντίον της πορείας, τη κάτοψη εναντίον της σκηνογραφίας, ίσως ο μοντερνισμός στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης να ανέσυρε ορισμένα νήματα από τα ερείπια και τα ρήγματα της ανακοπής που επέβαλλε η δικτατορία. Θα πρέπει τώρα να κάνουμε - χώρο στα ελάχιστα παραδείγματα της μοντερνιστικής εμπειρίας, να τα κρίνουμε νηφάλια χωρίς τις πολώσεις του παρελθόντος, και κυρίως, χωρίς τη τροφοδοσία επιχειρημάτων από τις προθήκες του «κριτικού τοπικισμού» και του «πικιωνισμού». Το αντίθετο θα συνέβαλλε στην πλήρη σύγχυση και στην αποδοχή της «λυτρωτικής» πρότασης που προβάλλουν οι παγκοσμιοποιημένες διεθνείς αρχιτεκτονικές.
more