Με το Μουσείο της Ακρόπολης κερδίσαμε μια θέση στο σκληρό σκάκι των μητροπολιτικών ανταγωνισμών με αιχμή την αρχιτεκτονική κύρους. Αν ολοκληρωθεί, επιτέλους, κάποια στιγμή και το κτίριο του Φιξ, τότε θα πάψει η Αθήνα να βρίσκεται στην εξευτελιστική λίστα με τις πρωτεύουσες χωρίς ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης
Είναι από εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις που διαισθάνεσαι ότι κάποια χρονιά θα είναι σημαντική για μια πόλη ακόμα κι αν κανένα φοβερό γεγονός δεν ρίχνει τη σκιά του πάνω της. Αλλά δεν ήταν θέμα διαίσθησης. Όσα είχαν συμβεί τον Δεκέμβριο του 2008 έχασκαν σαν ανοιχτή πληγή στο σώμα της Αθήνας, μια ουλή η οποία στην πραγματικότητα δεν έκλεισε ποτέ. Το 2009 βρήκε την Αθήνα οικονομικά, κοινωνικά και, κυρίως, ψυχολογικά, εξουθενωμένη. Το κέντρο της πόλης αγκομαχούσε να ορθοποδήσει, όμως η ιστορία του Δεκέμβρη άρχισε το 2008 αλλά δεν τελείωσε εκεί. Η κατάληψη της Λυρικής, στον απόηχο των «εισβολών» σε παραστάσεις και θεάματα που είχε προηγηθεί μέσα στις γιορτές, επιβεβαίωνε ότι η επιστροφή σε μια έστω επιφανειακή ομαλότητα δεν θα ήταν εύκολη υπόθεση. Η ατμόσφαιρα γινόταν συχνά πολεμική, κυρίως στους δρόμους γύρω από τα Εξάρχεια, και πήρε πολλούς μήνες για να εμπεδωθεί ένα κλίμα ασφάλειας.
Κοινωνία ώρα μηδέν
Αλλά την ίδια στιγμή που η Αθήνα προσπαθούσε να ανακτήσει τους «φυσιολογικούς» της ρυθμούς μια σειρά από μεμονωμένα επεισόδια έφεραν στην επιφάνεια μια άλλη πληγή. Κανείς δεν μιλούσε μέχρι τότε για την αθλιότητα της Ομόνοιας και των γύρω περιοχών στο μαλακό υπογάστριο της πρωτεύουσας. Όλοι ξέραμε φυσικά. Περνούσαμε από την πλατεία Ομονοίας και δεν μας έκανε πια εντύπωση το υπαίθριο κολαστήριο, με τους χρήστες ναρκωτικών να σέρνονται ζωντανοί-νεκροί. Τελικά αποδείχθηκε ότι δεν είχαμε ιδέα. Μια τεράστια περιοχή, από τις παρυφές του Ψυρρή μέχρι την πλατεία Κουμουνδούρου και την Αγίου Κωνσταντίνου, είχε μεταβληθεί σε ένα άγριο, σκληρό γκέτο, όπου το κράτος με οποιαδήποτε μορφή του απουσίαζε μεγαλοπρεπώς. Ολόκληρες γειτονιές με εμπορική δραστηριότητα και λίγους τολμηρούς μόνιμους κατοίκους είχαν παραδοθεί στο έλεος της ανομίας. Έμποροι ναρκωτικών, σωματέμποροι, νονοί της μέρας και της νύχτας αλώνιζαν κυριολεκτικά κάτω από τη μύτη της αστυνομίας, δύο βήματα από το δημαρχιακό μέγαρο της πόλης. Έπρεπε να εμφανιστούν τα τηλεοπτικά συνεργεία και οι εφημερίδες, αλλά, κυρίως, να λάβει το ΛΑΟΣ ένα αξιοσημείωτο ποσοστό στις ευρωεκλογές του Ιουνίου, για να υπάρξει η στοιχειώδης μέριμνα εκ μέρους της επίσημης πολιτείας. Η συγκεκριμένη περιοχή «καθάρισε», αλλά το πρόβλημα μετακινήθηκε λίγα τετράγωνα παρακάτω. Η επιστροφή του Μιχάλη Χρυσοχοΐδη στο πρώην Δημοσίας Τάξεως και νυν Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη επανέφερε δυναμικά το θέμα στην πολιτική ατζέντα, αλλά στην πραγματικότητα κανείς δεν έχει ψευδαισθήσεις. Η ενίσχυση της αστυνόμευσης δεν πρόκειται να λύσει από μόνη της το πρόβλημα. Χρειάζεται μια καινούργια ανάγνωση του νέου χάρτη της μητροπολιτικής Αθήνας, που να λαμβάνει υπόψη τις κατακλυσμιαίες αλλαγές των τελευταίων δύο δεκαετιών (μετανάστευση, εσωτερικές μετακινήσεις πληθυσμού στο Λεκανοπέδιο κ.λπ.). Ακούγεται ότι βρίσκεται στα σκαριά μια πρωτοβουλία της υπουργού Περιβάλλοντος Τίνας Μπιρμπίλη για την αναζωογόνηση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας με αιχμή την ενίσχυση της κατοικίας. Ας ελπίσουμε ότι τα πρώτα μέτρα σε αυτή την κατεύθυνση δεν θα αργήσουν να ανακοινωθούν για να επιστρέψει η ελπίδα στο πιο ζωτικό τμήμα της πόλης. Γιατί η ανάκαμψη του κέντρου δεν έχει μόνο κοινωνικές παραμέτρους, αλλά και οικονομικές. Όσο την μικροοικονομία της Ομόνοιας ορίζουν τα βαποράκια των εμπόρων τα πράγματα θα πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο. Αντίθετα, οι πρώτες επενδύσεις από την πλευρά του κράτους (με τη μορφή τοπικών αναπλάσεων ή άλλων μέτρων παραγωγικού χαρακτήρα) θα φέρουν ζεστό χρήμα ιδιωτών οι οποίοι θα σπεύσουν να τοποθετηθούν σε μια περιοχή υπό καθεστώς αναβάθμισης. Τόσες άλλες πόλεις το έκαναν σε όλο τον κόσμο, δεν θα ανακαλύψουμε εμείς την πυρίτιδα. Οι συνθήκες κοινωνικής αναταραχής είχαν και μια άλλη, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνιστώσα που δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε τόσο εύκολα. Κι αυτή έχει να κάνει με την κινητοποίηση πολιτών σε πολύ τοπικό επίπεδο, σε κλίμακα γειτονιάς, για την περιφρούρηση ή και τη διεκδίκηση ελεύθερων χώρων και όχι μόνο. Στην περίπτωση του ιστορικού κέντρου παρακολουθήσαμε την αφύπνιση της τοπικής κοινωνίας με συγκεκριμένες, συντονισμένες δράσεις, που φαίνεται να άσκησαν ιδιαίτερη πίεση στην πολιτική ηγεσία. Ανάλογες πρωτοβουλίες δοκιμάστηκαν σε διαφιλονικούμενες εκτάσεις δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα, όπως στο παρκάκι της Πατησίων και στο παλιό πάρκινγκ της οδού Ναυαρίνου που οδήγησε στην ανταλλαγή οικοπέδων με τα προσφυγικά της λεωφόρου Αλεξάνδρας.
Μπαράζ εγκαινίων
Στην εισαγωγή μιλήσαμε για μια χρονιά χωρίς το μεγάλο, μείζονος σημασίας γεγονός για την Αθήνα. Μήπως υπήρξαμε υπερβολικοί; Ναι, το 2009 δεν έγιναν Ολυμπιακοί Αγώνες, αλλά τα εγκαίνια του νέου Μουσείου της Ακρόπολης τον περασμένο Ιούνιο ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή στην ιστορία της σύγχρονης Αθήνας. Για πολλούς λόγους. Αν αφήσουμε στην άκρη τους αυτονόητους συμβολισμούς ενός τέτοιου κτιρίου, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι για πρώτη φορά μετά το 2004 η Αθήνα κέρδισε θετική δημοσιότητα. Με το Μουσείο της Ακρόπολης η ελληνική πρωτεύουσα κέρδισε μια θέση στο σκληρό σκάκι των μητροπολιτικών ανταγωνισμών με αιχμή την αρχιτεκτονική κύρους. Μπορεί το 2009 να μείνει στην ιστορία ως η χρονιά της μεγαλύτερης οικονομικής ύφεσης μετά το κραχ του 1929, και τα αλαζονικά αρχιτεκτονήματα να μπήκαν λίγο στην άκρη, αλλά μην παρασύρεστε. Στο διεθνές χρηματιστήριο των πόλεων οι μετοχές ανεβαίνουν και κατεβαίνουν για πολύ επιφανειακούς λόγους, όπως ένα καινούργιο μουσείο του τάδε αρχιτέκτονα-σταρ ή μια υπερκατασκευή εκατομμυρίων ευρώ. Επιφανειακούς; Όχι τόσο. Η Αθήνα δεν είχε να επιδείξει ένα καινούργιο κτίριο αυτής της κλίμακας (μουσείο ή κάτι άλλο) εδώ και πολλά πολλά χρόνια. Μεγάλη θυσία, θα υποστηρίξουν όσοι δεν συμφωνούν με την αισθητική του νέου Μουσείου. Αλλά να, μερικούς μόλις μήνες μετά, ξαφνικά κανένας δεν συζητάει για την αρχιτεκτονική του κτιρίου αλλά για τα ρεκόρ επισκεψιμότητας και τις ουρές τα Σαββατοκύριακα. Ταυτόχρονα η λειτουργία του νέου Μουσείου ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να επιστρέψει ο κόσμος στο κέντρο, να συνδεθεί ξανά ψυχολογικά μαζί του, ύστερα από έναν πραγματικά δύσκολο χειμώνα. Και το Μουσείο δεν ήταν η μοναδική αφορμή. Μετά το καλοκαίρι παρατηρήθηκε ένα μπαράζ εγκαινίων σε νέους ή ανακαινισμένους πολιτιστικούς χώρους, διάσπαρτους στο κέντρο της Αθήνας. Το Εθνικό Θέατρο, η νέα έδρα της Ταινιοθήκης της Ελλάδος στην Ιερά Οδό, το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης στην Πειραιώς, η περίφημη γκαλερί Γκαγκόζιαν στο Κολωνάκι. Και είναι μόνο η αρχή. Μέσα στην άνοιξη ολοκληρώνονται τα έργα διαμόρφωσης της νέας Δημοτικής Πινακοθήκης στο συγκρότημα του παλιού Μεταξουργείου, ενώ το φθινόπωρο αναμένεται η πολυαναμενόμενη έναρξη λειτουργίας της πολιτιστικής ναυαρχίδας του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης στη λεωφόρο Συγγρού. Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, όπως θα ονομάζεται, κουβαλάει πολλές προσδοκίες και το αρχιτεκτονικό της εκτόπισμα είναι ένα πρώτο ευοίωνο σημάδι. Εντός της χρονιάς που φεύγει άρχισε, επιτέλους, η αποκατάσταση του «Ακροπόλ Παλλάς» στην οδό Πατησίων. Πρόκειται για ένα μοναδικό αρ νουβό αριστούργημα της μεσοπολεμικής Αθήνας, που έχει περιέλθει στα χέρια του Υπουργείου Πολιτισμού. Μιλήσαμε για Μεσοπόλεμο, αλλά το 2009 ανέδειξε ένα σημαντικό έλλειμμα στην προστασία των σημαντικών κτιρίων αυτής της περιόδου ή ακόμα και της μεταπολεμικής. Μέσα στη χρονιά κατεδαφίστηκαν ή απειλήθηκαν με καταστροφή σημαντικά δείγματα της μεσοπολεμικής παραγωγής. Ενώ το νομοθετικό μας πλαίσιο αποδεικνύεται αρκετά αποτελεσματικό για την προστασία των νεοκλασικών κτιρίων παρατηρείται μεγάλο κενό ως προς τα μεσοπολεμικά. Αν επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος, η Αθήνα των δεκαετιών του 1920 και του ’30 κινδυνεύει με αφανισμό. Θετική εξέλιξη υπήρξε στο θέμα της διαμόρφωσης του αρχαιολογικού χώρου του Λυκείου του Αριστοτέλη στην οδό Ρηγίλλης. Με χορηγία του ΟΠΑΠ θα κατασκευαστεί ένα στέγαστρο το οποίο και θα προστατεύσει τα ανασκαφικά ευρήματα, τμήμα ενός νέου χώρου πρασίνου, σε συνδυασμό με το πάρκο του Βυζαντινού Μουσείου που αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στη νέα χρονιά. Να προσθέσουμε ότι μέσα στο 2009 παρουσιάστηκε από τον Ρέντσο Πιάνο και τους συνεργάτες του η κεντρική ιδέα των παρεμβάσεών τους στον παλιό Ιππόδρομο, εκεί που το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος θα χρηματοδοτήσει τη διαμόρφωση του ομώνυμου Πολιτιστικού και Εκπαιδευτικού Πάρκου, με τα νέα κτίρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής κι ένα χώρο πρασίνου υψηλής ποιότητας σε έκταση ανάλογη του Εθνικού Κήπου. Αν και οι προκαταρκτικές εργασίες έχουν ξεκινήσει, το βασικό κατασκευαστικό σκέλος δεν πρόκειται να αρχίσει νωρίτερα από το 2011. Από αυτή την ιστορία κρατάμε την υπόσχεση για μια χειρονομία κεφαλαιώδους σημασίας για τη σχέση της Αθήνας με τη θάλασσά της. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να εντάξουμε και τη συνεργασία του διεθνούς φήμης Καταλανού αρχιτέκτονα Γιοσέπ Ασεμπίγιο με τη νέα ελληνική κυβέρνηση.
Οι εκκρεμότητες
Η εξής μία: οι εργασίες ανακατασκευής του Φιξ στη λεωφόρο Συγγρού για να στεγάσει το ταλαιπωρημένο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Τα έργα προχωρούν με ρυθμούς χελώνας, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Μουσείου είχε καταγγείλει τη σύμβαση με την εργολήπτρια εταιρεία και το τελευταίο χρονοδιάγραμμα για παράδοση του κτιρίου μέσα στο 2010 οδεύει προς τα εκεί που πήγαν και όλα τα προηγούμενα. Η τοποθέτηση της διευθύντριας του ΕΜΣΤ Άννας Καφέτση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ είχε αναθερμάνει τις ελπίδες χωρίς μέχρι στιγμής να έχει υπάρξει κάτι νεότερο. Να δούμε μέχρι πότε η Αθήνα θα βρίσκεται στην εξευτελιστική λίστα με τις πρωτεύουσες χωρίς ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης. Λοιπές εκκρεμότητες: η δημοπράτηση της επέκτασης της Εθνικής Πινακοθήκης, η εκπόνηση της μελέτης για την υπόγεια επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, το άνοιγμα στους επισκέπτες της ανασκαφής στο Μουσείο της Ακρόπολης που φαίνεται να μετατίθεται για τα τέλη της νέας χρονιάς.
Δημήτρης Ρηγόπουλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
άφησε το σχόλιο σου