Αντιαισθητικά έργα του ΟΣΕ στους παλαιούς σιδηροδρομικούς σταθμούς ;

απο το MONUMENTA

Στέλλα Κατσαρού - Τζεβελέκη, αρχαιολόγος ΥΠ.ΠΟ.

Φωτογραφίες : Σιδηροδρομικός Σταθμός Αφιδνών, 4 Ιανουαρίου 2009

Εδώ και μερικούς μήνες παρακολουθώ σαν επιβάτης, τις εργασίες διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου των παραδοσιακών σταθμών του ΟΣΕ στη διαδρομή Αθήνα-Οινόη, οι οποίες φαίνεται ότι αποτελούν μέρος εκτεταμένων εργασιών που δρομολογεί ο ΟΣΕ στους σταθμούς του σε πανελλήνια κλίμακα ήδη από ένα ή και δύο έτη πριν. Οι διαμορφώσεις αυτές, προκαλούν διάφορες απορίες και δημιουργούν επιφυλάξεις ως προς την αισθητική και τη λειτουργικότητά τους, αλλά και τη νομιμότητα της παρέμβασης του ΟΣΕ από άποψη αρχιτεκτονική και πολιτιστική.Εδώ και μερικούς μήνες παρακολουθώ σαν επιβάτης, τις εργασίες διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου των παραδοσιακών σταθμών του ΟΣΕ στη διαδρομή Αθήνα-Οινόη, οι οποίες φαίνεται ότι αποτελούν μέρος εκτεταμένων εργασιών που δρομολογεί ο ΟΣΕ στους σταθμούς του σε πανελλήνια κλίμακα ήδη από ένα ή και δύο έτη πριν. Οι διαμορφώσεις αυτές, προκαλούν διάφορες απορίες και δημιουργούν επιφυλάξεις ως προς την αισθητική και τη λειτουργικότητά τους, αλλά και τη νομιμότητα της παρέμβασης του ΟΣΕ από άποψη αρχιτεκτονική και πολιτιστική.

Συγκεκριμένα, τα γνωστά σε όλους παλαιά κτήρια των σιδηροδρομικών σταθμών του ΟΣΕ, τυποποιημένα σε όψη και κάτοψη, και πολυάριθμα στο σιδηροδρομικό δίκτυο, είναι μνημεία της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς του ελληνικού κράτους λόγω της εκατονταετούς και πλέον ηλικίας τους. Δεδομένης της ιστορικής αρχιτεκτονικής τους αξίας έχουν τεθεί υπό την αρμοδιότητα θεσμοθετημένων οργάνων και διαδικασιών του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., που αναλαμβάνουν με ευθύνη τη διαφύλαξη και την ανάδειξη της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς (όπως είναι λ.χ. και οι παραδοσιακοί οικισμοί, η πρώιμη βιομηχανική αρχιτεκτονική, τα παλαιά σιδηροδρομικά βαγόνια κ.λπ.).
Παρόλα αυτά η ιδιαίτερη φυσιογνωμία των ιστορικών αυτών κτηρίων εδώ και χρόνια όχι μόνο δεν διαφυλάσσεται, αλλά υποβαθμίζεται συνεχώς από αυθαίρετες χρηστικές παρεμβάσεις: πινακίδες αισθητικά ασύμβατες με τα κτήρια ξεφυτρώνουν στις πέτρινες προσόψεις τους, μαζί με ποικίλων ειδών φωτεινές WC επιγραφές, κλιματιστικά και ακυρωτικά μηχανήματα στα πιο φανερά σημεία, εμφανή καλώδια και άτσαλα τρυπήματα μπροστά και δίπλα στις μπροστινές πόρτες, ανάλογα με το τι θα αποφασίσει κάθε σταθμάρχης. Ούτε λόγος βέβαια για έναν αξιοπρεπή πίνακα δρομολογίων: σβήνουν-γράφουν νούμερα σε παμπάλαιους ξύλινους πίνακες που διορθώνονται με κακοβαμμένες στρώσεις λαδομπογιάς, blanco και κολλημένα χαρτάκια.
Και ενώ η βρωμιά και η αφροντισιά στην Ελλάδα είναι κανόνας, σε πείσμα των αυθαιρεσιών αυτών, οι σταθμοί συνέχιζαν να διατηρούν τη ρομαντική εικόνα τους. Ώσπου μια εκ θεμελίων αναδιαμόρφωση των σιδηροδρομικών σταθμών μέσα στο 2008 ήρθε να αλλάξει εντελώς τα δεδομένα.
Απορία πρώτη - Υπερυψωμένες αποβάθρες: Τόνοι τσιμέντου εγκαταστάθηκαν ξαφνικά μπροστά στα κτήρια των σταθμών υπερυψώνοντας πάνω στην άλλοτε ενιαία αποβάθρα «ανάχωμα» (ύψους 0,50 μ. τουλάχιστον) στην άκρη κατά μήκος των γραμμών, βυθίζοντας τα κτήρια από πίσω της. Ανάμεσα στη νέα αποβάθρα και το κτήριο αλλού διατηρείται ως στενός ενδιάμεσος διάδρομος το χαμηλό επίπεδο της παλαιάς αποβάθρας (Αφίδνες, Σφενδάλη κ.λπ.), αλλού όχι (π.χ. στον Άγ. Στέφανο και τη Δεκέλεια η νέα υπερυψωμένη αποβάθρα φτάνει μέχρι τις πόρτες του παλαιού κτηρίου και τις φράζει στο κάτω μέρος, δημιουργώντας ημιυπόγειο!). Τώρα από το σταθμό προς το τρένο ο επιβάτης πρέπει να ανέβει το «ανάχωμα» για να επιβιβαστεί στο τρένο και αντίστροφα αφού κατέβει από το τρένο να κατέβει και από το «ανάχωμα» (!). Η δε αποβάθρα, άλλοτε ενιαία και με ελεύθερη θέα μπροστά στο σταθμό, έχει κατατμηθεί σε υπόγειο και υπέργειο χώρο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ανάδειξη του κτηρίου. Βεβαίως το ζήτημα δεν είναι μόνο αισθητικό αλλά και λειτουργικό για παιδιά, υπερήλικες, πολυκοσμία, απορροή βρόχινων υδάτων.

Απορία δεύτερη - Πεζογέφυρα: Σε απόσταση αναπνοής λίγων μέτρων από το σταθμό των Αφιδνών εγκαταστάθηκε τεράστια πεζογέφυρα με πολλές μεταλλικές βάσεις και επίπεδα. Το άλλοτε αεράτο ρομαντικό σιδηροδρομικό κτήριο εποχής, αφού καταχώθηκε πίσω από την αποβάθρα, ασφυκτιά τώρα δίπλα στο μεταλλικό σκελετό της.

Και στις δύο περιπτώσεις οι επεμβάσεις είναι παράταιρες και οι επιβάτες το επισημαίνουν και τις καταδικάζουν. Σε όλους θυμίζουν εργολαβική οικοδομική βιαιοπραγία και καθόλου σοβαρή και λεπτομερή αρχιτεκτονική μελέτη με σεβασμό και φροντίδα στο κτήριο-μνημείο. Τα σημαντικά αυτά κτήρια θάφτηκαν και υποβαθμίστηκαν, για να μην πω ότι γελοιοποιήθηκαν. Δυστυχώς η σειρά από καλαίσθητους φανοστάτες και στέγαστρα σε απομίμηση παραδοσιακού στυλ στις άκρες των σταθμών δείχνουν προσποιητό ενδιαφέρον και δεν καταφέρνουν να αντισταθμίσουν την αισθητική ζημιά στα αυθεντικά κτήρια.

Νέες τεχνικές προδιαγραφές και λειτουργικές και εκσυγχρονιστικές αναγκαιότητες του σιδηροδρομικού δικτύου επέβαλαν στον ΟΣΕ τις αναδιαμορφώσεις και των παραδοσιακών κτηρίων των σταθμών. Όμως ξέρουμε ότι κάθε παρέμβαση σε παραδοσιακά κτίσματα, όσο αναγκαία κι αν είναι για το γενικό καλό, υλοποιείται μόνο σε συμφωνία με την ιστορική αξία του κτηρίου με την οποία κάθε άλλο παρά είναι αντικρουόμενη. Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε υπάρχουν οι σχετικές γνωμοδοτικές υπηρεσίες οι οποίες εγγυώνται με την κρίση και τις υποδείξεις τους τον τρόπο με τον οποίο το λειτουργικά αναγκαίο θα γίνει με σεβασμό στην αρχιτεκτονική ιστορία και την παραδοσιακή αισθητική. Αυτό δεν είναι αδύνατο, αφού η Αρχιτεκτονική έχει αποδείξει ότι έχει φαντασία και λύσεις για όλα, αρκεί η προστασία και η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς να θεωρείται προτεραιότητα.

Αναρωτιέται λοιπόν ο απλός πολίτης: Οι παραπάνω διαμορφώσεις του ΟΣΕ εγκρίθηκαν από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. για την προστασία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής;
Οι επιγραφές, τα ακυρωτικά και τα κλιματιστικά μπορούν να βγουν και να αλλάξουν, αλλά οι τσιμεντένιες και μεταλλικές εγκαταστάσεις είναι φτιαγμένες για πάντα και έγιναν σε πολλούς σταθμούς όλης της Ελλάδας. Ποιος θα μας απαλλάξει από την απαισιοδοξία της μόνιμης, εκτεταμένης και μη αναστρέψιμης καταστροφής;