«Αχ, ο Ηλίας, ο Ηλίας!..». Ηταν μια από τις σπάνιες φορές που η Ζάχα Χαντίντ εγκατέλειψε για λίγο την αυστηρή, κάπως απόμακρη και αδιαπέραστη μιντιακή της περσόνα, για να αφεθεί σ’ ένα σύντομο διάλειμμα νοσταλγίας. Ο Ηλίας Ζέγγελης ήταν από τους αγαπημένους της καθηγητές στο Architectural Association του Λονδίνου, την περίφημη ΑΑ, και η ίδια αισθάνεται ευγνωμοσύνη για την καλή της τύχη.
Στην Ελλάδα, το όνομα της Χαντίντ είναι πολύ πιο γνωστό από αυτό του αγαπημένου της καθηγητή. Οπως και του Ρεμ Κούλχαας, άλλου διάσημου φοιτητή του, με τον οποίο πρωτοστάτησαν στην ίδρυση του ΟΜΑ (Office for Metropolitan Architecture). Ο Ηλίας Ζέγγελης, πρόσωπο που χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στον ευρωπαϊκό χώρο, «πληρώνει» δύο επιλογές του: να ζήσει στο εξωτερικό το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του (κυρίως στο Λονδίνο, όπου σπούδασε και δίδαξε για περισσότερα από 20 χρόνια, πάντα στην ΑΑ) και να αφοσιωθεί στον ακαδημαϊκό του ρόλο, γεγονός που τον απομάκρυνε από την αρχιτεκτονική δράση, με αποτέλεσμα το χτισμένο του έργο να διεκδικεί περιορισμένο χώρο σε μια λαμπρή καριέρα που ξεπερνάει τις τέσσερις δεκαετίες.
Οι σχέσεις με τον γενέθλιο τόπο του αναθερμάνθηκαν το 2000, όταν υπήρξε εθνικός επίτροπος της ελληνικής συμμετοχής στην Μπιενάλε της αρχιτεκτονικής της Βενετίας και παρουσίασε τη νέα γενιά της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Και πριν από λίγα χρόνια πήρε τη μεγάλη απόφαση. Επέστρεψε στην Αθήνα. Και την Τετάρτη 10 Μαρτίου έρχεται η πρώτη σημαντική αναγνώριση της προσφοράς του εκ μέρους ενός δημόσιου οργανισμού. Στις 7 μ. μ. στο αμφιθέατρο «Γιάννης Κορδάτος» του παραλιακού συγκροτήματος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, στον Βόλο, θα αναγορευθεί σε επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Τον συναντήσαμε στο Παγκράτι, στη νέα έδρα του γραφείου που διατηρεί μαζί με την Eleni Gigantes. Ενα ομολογουμένως αρκετά «ολλανδικό» γραφείο, που ξεχωρίζει στο δρόμο με τις διαδοχικές εισόδους πολυκατοικιών: facade από γυαλί, καμία επιτήδευση στη διακόσμηση, χαρούμενο και ανάλαφρο.
«Δεν με ήθελε η γενιά μου» Ενας «ευτυχισμένος άνθρωπος» σκέφτομαι, και η αλήθεια είναι ότι η τιμητική βραδιά της ερχόμενης Τετάρτης σαν να απαλύνει παλιές πληγές. Ο Ηλίας Ζέγγελης αισθάνθηκε κάποια στιγμή ανεπιθύμητος από τους αρχιτέκτονες της γενιάς του. «Νεότερος ήταν μια κατάσταση που βίωνα με πόνο», θυμάται. «Δεν ήταν τόσο θέμα ενόχλησης, αισθανόμουν ότι δεν με ήθελαν. Ηταν σαν να έλεγαν “τι θέλει αυτός απ’ έξω και μας κάνει τον καμπόσο;”. Κι εγώ το μόνο που ήθελα ήταν να κάνω φιλίες». Οι φιλίες δεν ήρθαν παρά μόνο με αρχιτέκτονες νεότερους, συχνά φοιτητές του. «Ισως επειδή παραήμουν μεγάλος γι’ αυτούς και δεν ένιωθαν κανενός είδους απειλή ή ανταγωνισμό», λέει μεταξύ σοβαρού κι αστείου. Στην πραγματικότητα δεν μπόρεσε ποτέ να εξηγήσει την απομόνωση από τους συνομηλίκους του. «Ηταν αδύνατον να το εκλογικεύσω. Μόνο το ότι είχα γίνει γνωστός, δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο. Ακουγα διάφορα τότε που είχαμε φτιάξει την ΟΜΑ, μας έβλεπαν σαν πολύ αλαζονικούς και όλη αυτή η ατμόσφαιρα με στενοχωρούσε και με απέτρεπε να επιστρέψω».
Στην Αθήνα πια, νιώθει να έχει «κατεβάσει» ταχύτητες. Συνεχίζει, φυσικά, να διδάσκει (έλαβε μέρος στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Αρχιτεκτονικής του Βόλου και πηγαινοέρχεται στην Ολλανδία διδάσκοντας στο Berlage Institute στο Ρότερνταμ), να δίνει σεμινάρια– πρόσφατα υπήρξε πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του διεθνούς διαγωνισμού της Oliaros για την κατασκευή μιας ιδιωτικής φοιτητικής εστίας στο Μεταξουργείο. Αισθάνεται σαν να έχει προσγειωθεί σε μιαν άλλη πόλη. «Η Αθήνα έχει αλλάξει πολύ. Εχει γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα, θα έλεγα. Γιατί, ξέρετε, η Αθήνα υπήρξε παλιά ένας βαρετός τόπος. Αν αφήσουμε κατά μέρους τα κλισέ για το λαμπρό φως και το υπέροχο κλίμα, που πάντως ισχύουν, αυτό που φτιάχνει την Αθήνα είναι η γεωγραφία της: ο Υμηττός, τα βουνά, οι λόφοι της, η Ακρόπολη, στολίδια που διασκεδάζουν τις επιμέρους ασχήμιες».
Αναζωογόνηση, όχι ανάπλαση Με αφορμή τον διαγωνισμό του Μεταξουργείου, η κουβέντα μας πηγαίνει στις υποβαθμισμένες γειτονιές της Αθήνας. «Διαθέτουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα. Ενώ βρίσκονται στην καρδιά της πόλης δεν έχουν καταστραφεί κι αυτή είναι μια ιδιαιτερότητα που δημιουργεί δυναμική». Προτιμάει τον όρο «αναζωογόνηση» έναντι της «ανάπλασης» ή της «αναβάθμισης». «Στην αναζωογόνηση διατηρείς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της υπάρχουσας κατάστασης, δίνοντας βάρος στην αστική ανάπτυξη χωρίς να διαταράξεις ευαίσθητες κοινωνικές ισορροπίες». Ο Ηλίας Ζέγγελης υπονοεί τις αναταράξεις σε γειτονιές με έντονο μεταναστευτικό στοιχείο στην περίπτωση που η «αναβάθμιση» συνδέεται αποκλειστικά με την αύξηση στις τιμές των ακινήτων. «Η υποδοχή μεταναστών ήταν ένα δώρο για την Ελλάδα και το κρίσιμο θέμα σήμερα είναι να μη χάσουμε την ευκαιρία να γίνουμε ως κοινωνία πιο ανοιχτοί».
Αναγνωρίζει τη στασιμότητα της Αθήνας ως προς τη διάδοση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. «Από τη στιγμή που στα μεγάλα δημόσια έργα το κράτος δεν εμπιστεύεται τους καλούς αρχιτέκτονες, είναι φυσικό η ποιοτική αρχιτεκτονική να διοχετεύεται σε ιδιωτικές κατοικίες, βίλες, χωρίς ιδιαίτερα προβολή. Και υπάρχουν καλοί αρχιτέκτονες!». Ο ίδιος δεν το συζητάει. Θα ήθελε να είχε χτίσει περισσότερο. «Δεν ήμουν πολύ καλός στην αναζήτηση πελατών, περίμενα να μου έρθουν όλα σερβιρισμένα στο πιάτο».
Η Ζάχα Χαντίντ που γνώρισα Με τον Ηλία Ζέγγελη απέναντί σου ο πειρασμός να ρωτήσεις για τη Ζάχα Χαντίντ είναι αναπόφευκτος. Πώς τη θυμάται στα χρόνια της σχολής; «Ηταν πάντα ένας ατίθασος άνθρωπος. Επρεπε να προσαρμόζεσαι στις δικές της επιθυμίες. Από πολύ νωρίς είχαμε αντιληφθεί ότι είχαμε να κάνουμε με μεγάλο ταλέντο, κυρίως για τη ζωγραφική της. Είναι πραγματικά κρίμα που δεν βλέπουμε ζωγραφική της. Τώρα, με τις διευκολύνσεις των υπολογιστών, ένα από τα πιο παραγωγικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής παραγωγής, που είναι αυτό που κάποτε περνούσε κατευθείαν από την καρδιά στο χαρτί, αρχίζει και χάνεται. Και, νομίζω ότι έχει αρνητική επίδραση και στο ίδιο το έργο της Χαντίντ». Οσο για το φαινόμενο των σταρ της αρχιτεκτονικής, ο Ηλίας Ζέγγελης πιστεύει ότι η επίδρασή τους μάλλον έβλαψε τις νεότερες γενιές, γιατί διαστρεβλώθηκε η αντίληψη για την αρχιτεκτονική, μια διαδικασία «πολύ πιο συλλογική και σύνθετη». Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί αρχιτέκτονες, «παρασυρόμενοι από το θάρρος της επιτυχίας, αφέθηκαν σε ατομικιστικά μνημεία ναρκισσισμού και αυτοέκφρασης».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
άφησε το σχόλιο σου