Αρχιτεκτονική με κοινωνικό πρόσωπο

απο την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Η οικονομική κρίση σηματοδότησε τη στροφή σε πιο οικολογικά και φιλικά προς τον άνθρωπο κτίρια. Στην Μπιενάλε της Βενετίας φάνηκαν τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα

Της ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ

Στο περίπτερο του Μπαχρέιν, που κέρδισε το Χρυσό Λιοντάρι της καλύτερης εθνικής συμμετοχής στη φετινή 12η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, η οποία εγκαινιάστηκε την περασμένη Κυριακή, έχει στηθεί μια ξύλινη, ψαράδικη παράγκα με χειροποίητα χαλιά.

Ενας ανάλαφρος θόλος είναι η πρόταση του στούντιο «Amateur Architecture».Η πρόταση έχει στόχο μια ήπια ανάπτυξη, με σεβασμό στον άνθρωπο, τη φύση και την παράδοση, για το Μπαχρέιν που έχει πάρει το δρόμο του χλιδάτου κιτς Ντουμπάι.

Μετά τους σεισμούς στη Χιλή, οι Σ. Ράντικ και Μ. Κορία προτείνουν επιστροφή στην προϊστορία του μέλλοντος, κατασκευάζοντας μια σπηλιά από γρανίτη και ξύλο. Οι πρωτοποριακοί Ισπανοί έχουν φτιάξει ένα κτίριο από ξύλο και γυαλί, σαν ζέπελιν, που λειτουργεί αποκλειστικά με την ηλιακή ενέργεια. Ακόμα και οι φοιτητές των αμερικανικών πανεπιστημίων σχεδίασαν μια υβριδική Νέα Υόρκη με κατάφυτους δρόμους και ουρανοξύστες με... παρτέρια.

Στις αρχές της δεκαετίας μας το κλίμα αισιοδοξίας που έφερε το millennium και η ανθηρή οικονομία πολλών κρατών ευνόησαν την αστική ανάπτυξη και την ανάδειξη αρχιτεκτόνων σταρ, οι οποίοι συναγωνίζονταν ποιος θα κάνει το πιο ογκώδες, το πιο εντυπωσιακό, το πιο χάι τεκ κτίριο. Να όμως που η οικονομική κρίση τούς προσγείωσε απότομα και μια νέα αρχιτεκτονική τάση κυριαρχεί σ' αυτή τη διεθνή συνάντηση στη Βενετία: σεβασμός στο περιβάλλον και στον άνθρωπο, στον ελεύθερο χώρο, στην παράδοση.

Μια αρχιτεκτονική με κοινωνικό πρόσωπο. Οπως το θέτει η Καζούγιο Σετσίμα, η διευθύντρια της Μπιενάλε που κέρδισε και το φετινό «Οσκαρ» των αρχιτεκτόνων (Πρίτσκερ): «Να επαναπροσδιοριστεί η καθοριστικός ρόλος της αρχιτεκτονικής στη σύγχρονη κοινωνία, λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές που γίνονται στη ζωή και τον πολιτισμό των ανθρώπων».

Βεβαίως δεν λείπουν οι διάσημοι σύγχρονοι αρχιτέκτονες από τη φετινή Μπιενάλε, όπως η Ζάχα Χαντίντ, όμως οι μακέτες της που παρουσιάζονται δεν «τρομάζουν» λόγω της μικρής κλίμακας. Ακόμα, στον Δανό Ρεμ Κούλχαας απενεμήθηκε το Χρυσό Λιοντάρι για το σύνολο του έργου του. Το γραφείο του Φρανκ Γκέρι παρουσιάζει τις μακέτες του Luma/Parc des Ateliers, μια ολοκληρωμένη πρόταση για την αξιοποίηση των βιομηχανικών κτιρίων και τη δημιουργία ενός πάρκου πολιτισμού στη γαλλική Αρλ. Από τις εκπλήξεις, είναι η τρισδιάστατη εγκατάσταση του σκηνοθέτη Βιμ Βέντερς με τίτλο «Εάν μπορούσαν τα κτίρια να μιλήσουν», που καλεί το κοινό να αφουγκραστεί τους ψιθύρους πάνω στους τοίχους, σαν ποιητικά γκράφιτι.

«Οι άνθρωποι συναντιούνται στην αρχιτεκτονική» είναι ο τίτλος της 12ης Μπιενάλε που περιλαμβάνει 53 εθνικές συμμετοχές στα γνωστά «Τζαρντίνι», πολλές εκθέσεις στα βιομηχανικά κτίρια της γειτονικής «Αρσενάλε» και πλήθος εκδηλώσεων σε διάφορες γωνιές της πλωτής πόλης. Το πολυπληθές κοινό της διοργάνωσης, οι αρχιτέκτονες, επιμελητές, σπουδαστές, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, κυκλοφορούν με πάνινες τσάντες γεμάτες καταλόγους και ξεχωρίζουν από τον ενδυματολογικό τους κώδικα - μαύρα κοστούμια για τους άντρες, τρέντι φορέματα για τις γυναίκες.

Ο κόσμος της Μπιενάλε ασφαλώς συναντιέται, ανταλλάσσει απόψεις και επικοινωνεί στα εθνικά περίπτερα, στις ομιλίες, στα εγκαίνια, στα πάρτι, στις καφετέριες της Μπιενάλε, που ευνοεί την κοινωνική δικτύωση. Ωστόσο, όλοι αυτοί απλώς διασταυρώνεται χωρίς να «συναντιούνται» με τον κόσμο των τουριστών. Επισκέπτες από κάθε γωνιά της Γης, καταναλώνουν εσπρέσο και πίτσες, κατακλύζουν τα πλοιάρια και τριγυρίζουν στις γέφυρες και στα στενά της Βενετίας, προτιμώντας την ιστορική αρχιτεκτονική της πόλης παρά τις νεωτεριστικές προτάσεις. Ακόμα και μια βόλτα με τις γόνδολες, πάνω στα θολά, βρόμικα νερά συνοδεία... τροβαδούρου φαίνεται πιο ελκυστική.

Αρκετά καυστική, η εφημερίδα «Ρεπούμπλικα» έγραψε ότι οι προτάσεις της Σετσίμα, της διευθύντριας της Μπιενάλε, δεν αγγίζουν το ευρύτερο κοινό. Ισως γιατί είναι πολύ ιδεατές, μάλλον ουτοπικές, παρά εφαρμόσιμες. Στην κεντρική έκθεση στην «Αρσενάλε», που επιμελείται η ίδια, βλέπουμε εγκαταστάσεις που έχουν στόχο το παιχνίδι των οπτικών εντυπώσεων: ένα «σύννεφο» (Μ. Σούλερ, Τ. Κόντο) που πετάει, θέλει να προκαλέσει στους επισκέπτες μια διαφορετική ανάγνωση και εμπειρία του χώρου. Πιο πέρα, δύο τεράστιοι δοκοί (Αντόν Γκαρσία-Αμπρίλ) διασταυρώνονται και στηρίζονται ανάλαφρα πάνω σε ένα υπερμέγεθες ελατήριο. Στο ιταλικό περίπτερο η Σετσίμα μαζί με τη Φιόνα Ταντ περιλαμβάνει τις μακέτες της για μια μικρή περιοχή στο νησί Τεσίμα, όπου ένα υπόγειο κτίριο ενσωματώνεται μέσα σε λόφο (δεν είναι ορατό με το μάτι), ενώ ο φυσικός φωτισμός γίνεται από δυο μεγάλα γυάλινα ανοίγματα στην κορυφή.

Σπίτια σαν κουτιά

«Οι αρχιτέκτονες στις μέρες μας πρέπει να έχουν τις ικανότητες ενός τεχνικού, την ψυχή ενός καλλιτέχνη, την κουλτούρα ενός φιλοσόφου», τονίζει ο Τόνι Φολίνα -είχε πάρει μέρος στο διαγωνισμό για το Νέο Μουσείο Ακρόπολης- που συμμετέχει σε ένα ειδικό αφιέρωμα στη Βενετία μαζί με τον γλύπτη Τόνι Μπένετον. Τέτοια αρχιτεκτονική ποιητική, χαμηλών τόνων, που ευαισθητοποιεί, κυριάρχησε και σε πολλά εθνικά περίπτερα.

Για παράδειγμα, με τη «Μητρόπολη», η Γαλλία προβάλλει αστικά τοπία, γρήγορα τρένα, θορυβώδεις αυτοκινητόδρομους πάνω σε τεράστιους καθρέφτες, αντικατοπτρίζοντας τον εφιάλτη και τα αδιέξοδα των μεγαλουπόλεων. Ενας σκοτεινός λαβύρινθος είναι η πρόταση της Αυστραλίας, με κόκκινα φλούο σημάδια που οδηγούν σε τρισδιάστατες προβολές πανοραμικών απόψεων από τις σημαντικότερες πόλεις της.

Οι Ιάπωνες βρίσκουν καταφύγιο σε μικροσκοπικά σπίτια, σαν κουτιά, με λιτά έπιπλα και άφθονα φυτά. Η Φιλανδία δείχνει πώς μπορούν οι άνθρωποι να έρθουν πιο κοντά σε κατάλληλα διαμορφωμένους δημόσιους χώρους, από παγωμένα πάρκα μέχρι αχνιστές σάουνες. Η Ελβετία παρουσιάζει μακέτες και φωτογραφίες από γέφυρες που ενώνουν τον άνθρωπο με τη φύση.

Ενα βίντεο με εργάτες που δούλευαν σε εργοστάσιο την εποχή του σοσιαλισμού, ένα κυκλικό δωμάτιο με καθρέφτες στο πάτωμα και γύρω ρεαλιστική ζωγραφική με ειδυλιακά τοπία, αποτελούν την εντυπωσιακή εισαγωγή του ρωσικού περιπτέρου. Η βασική έκθεση είναι ένα πρόγραμμα για τη διάσωση των παλιών βιομηχανικών κτιρίων.

Ομως και στη Βενετία γίνεται προσπάθεια για την ανάπλαση ιστορικών κτιρίων, με προγράμματα της Μπιενάλε και άλλα δημόσια και ιδιωτικά. Ακόμα, λειτουργεί εργαστήριο συντήρησης των αρχιτεκτονικών μελών και της ιδιαίτερης διακόσμησης. Εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη, όπως μαρτυρούν και οι λινάτσες που καλύπτουν πολλές προσόψεις, ενώ μελέτες αφορούν τόσο τον καθαρισμό των καναλιών όσο και τα θεμέλια των κτιρίων που διαβρώνονται από τη στάθμη της θάλασσας που διαρκώς ανεβαίνει.

Εάν η Βενετία δεν βουλιάξει από τους τουρίστες, θα βουλιάξει από τα νερά, υποστηρίζουν οι μόνιμοι κάτοικοί της, που σταδιακά την εγκαταλείπουν. Ποιος ξέρει; Ισως στο μέλλον βρεθεί να ίπταται πάνω από το νερό, σε ένα κοσμικό σύμπαν, για να γίνουν πραγματικότητα και οι φουτουριστικές ιδέες που προβάλλει το στούντιο του διάσημου ιταλού αρχιτέκτονα Αντρέα Μπράντσι. *