Το μυστικιστικό πνεύμα του Καντίνσκι

 

Σαν σήμερα γεννήθηκε ο Ρώσος ζωγράφος και θεωρητικός της Τέχνης, Wassily Wassilyevich Kandinsky, ο οποίος είναι ένας από τους πρώτους δημιουργούς αφηρημένων έργων ζωγραφικής.

Το μυστικιστικό πνεύμα του Καντίνσκι
Αναδημοσίευση από την Καθημερινή

Η καλλιτεχνική φυσιογνωμία του Καντίνσκι ενδεχομένως να συνοψίζεται σε αδρές γραμμές. Ωστόσο, το ίδιο το έργο του είναι εξαιρετικά περίπλοκο και δυσπροσέγγιστο για να συνοψιστεί. Πάντως οι πίνακές του αποτελούνται από γραμμές, σχήματα και χρώματα με τα οποία θέλησε να αποτυπώσει το μυστικιστικό του πνεύμα και συγχρόνως να το μεταδώσει. Ηδη από τον πρώτο του αφηρημένο πίνακα, το 1911, ο Καντίνσκι παραμένει πιστός στις ανεικονικές συνθέσεις, αναζητώντας αναλογίες ανάμεσα στη ζωγραφική και τη μουσική. Σε όλη του τη ζωή αγωνιζόταν με το έργο του, όσο και με τα γραπτά του, να αποδεσμευθεί από κοινοτοπίες και συμβατικότητες.

«Παρότι άργησε να ασχοληθεί με την τέχνη ο Καντίνσκι –αναφέρει στην Εισαγωγή της η Marie-Claire Uberguoi–που ήταν ήδη 30 ετών όταν εγκατέλειψε την καριέρα του στα νομικά για να αφοσιωθεί στη ζωγραφική, είχε τη φρόνηση, ή την τύχη, να έρθει σε επαφή με όλα τα ρεύματα της μοντέρνας τέχνης και να ασκήσει επιρροή σε ποικίλους τομείς της εικαστικής δημιουργίας (...)

Ο Βασίλι Καντίνσκι (1866-1944) έζησε από κοντά τη γέννηση του γερμανικού Εξπρεσιονισμού κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα (...) Ως ζωγράφος, αλλά επίσης ως παιδαγωγός και σημαντικός θεωρητικός, ο Καντίνσκι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διάδοση των νέων καλλιτεχνικών ιδεών. Το 1909 είχε ιδρύσει τη Νέα Ενωση Καλλιτεχνών του Μονάχου και ανάμεσα στο 1911 και το 1912 πρωταγωνίστησε, μαζί με τον φίλο του Φραντς Μαρκ, στο διάσημο κίνημα «Ο Γαλάζιος Καβαλάρης». Αν και βραχύβιος, ο «Γαλάζιος Καβαλάρης», είχε αξιοσημείωτη παρουσία στην ιστορία της λεγόμενης “πρωτοπορίας του 20ού αιώνα”. Οι δύο εκθέσεις που οργανώθηκαν από την ομάδα, το 1911 και το 1912, άσκησαν τεράστια επίδραση στην εξέλιξη της μοντέρνας ζωγραφικής στη Γερμανία».

Σε διαρκή πειραματισμό
«Η δημόσια εικόνα του Καντίσκι –γράφει η Uberguo– και οι πολυάριθμες δεσμεύσεις του, οι οποίες ήταν επακόλουθο της παιδαγωγικής του δραστηριότητας, δεν κατάφεραν ποτέ να αποσπάσουν την προσοχή από τον πραγματικό του σκοπό: τον πειραματισμό με το χρώμα και τη φόρμα (...) Ενώ ο Μπρακ και ο Πικάσο στο Παρίσι επινοούσαν στη Γαλλία τον Κυβισμό, ο Καντίσκι έφερε εις πέρας, ανάμεσα στο 1909 και το 1910, μια υποδειγματική έρευνα που κατέληξε στην “ανακάλυψη” της αφηρημένης ζωγραφικής (...) Ούτε οι Κυβιστές ούτε οι Φωβ κατάφεραν να “απαλλαγούν” από την πραγματικότητα με τον τρόπο που θα το έκανε ο Καντίνσκι το 1910, όταν άρχισε να ζωγραφίζει πίνακες που χαρακτηρίζονταν από βίαιες φόρμες και από τη χρήση πολύ έντονων χρωμάτων (...) Ο Καντίνσκι ήταν αυτός που άρχισε να ερευνά με συστηματικό τρόπο τη διαδικασία της αφαίρεσης, διατυπώνοντας μια θεωρία εξαιρετικά ακριβή, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε διαβάζοντας τα γραπτά του».

«Ηδη από την εποχή του Γαλάζιου Καβαλάρη – παρατηρεί η Uberguo– θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Καντίνσκι ήταν διάσημος, αν και οι “αφηρημένες” συνθέσεις του είχαν δεχτεί σφοδρές επιθέσεις απο μέρος του Τύπου (...) Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Καντίνσκι, που εκείνη την εποχή είχε ακόμη τη ρωσική υπηκοότητα, αναγκάστηκε να γυρίσει στην πατρίδα του. Ηταν η ταραγμένη εποχή λίγο πριν από το ξέσπασμα της Οκτωβριανής Επανάστασης, που στα πρώτα της βήματα υποστήριξε σημαντικά τους καινοτόμους καλλιτέχνες (...) Κατά τη διάρκεια της σύντομης περιόδου (1917-21) ο Καντίνσκι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της νέας πολιτικής για την τέχνη στη Σοβιετική Ενωση, δημιουργώντας, ούτε λίγο ούτε πολύ, 22 μουσεία και ιδρύοντας το Τμήμα Καλών Τεχνών στο Επιτροπάτο του Λαού για τον Πολιτισμό (...) Ο Καντίσκι, που θεωρείται πρόδρομος του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού, συνέχισε τις έρευνές του και μακριά από τη Ρωσία, όπου μετά το 1921 το κλίμα για τους καλλιτέχνες είχε γίνει ασφυκτικό (...) Την εποχή εκείνη προσέφεραν στον Καντίσκι θέση καθηγητή στο Μπάουχαους της Βαϊμάρης. Εκεί ξαναβρήκε καλούς του φίλους της εποχής του «Γαλάζιου καβαλάρη», ανάμεσα στους οποίους τον Πάουλ Κλέε, με τον οποίο διατήρησε μακρόχρονη όσο και στενή σχέση (...)

Κατά τη διάρκεια της περιόδου του Μπάουχαους, ο Καντίνσκι υπήρξε για άλλη μια φορά μάρτυρας και πρωταγωνιστής μιας μεγάλης επανάστασης που φιλοδοξούσε να αποκαταστήσει την αρμονία ανάμεσα στα διαφορετικά καλλιτεχνικά μαθήματα και τις επιμέρους τέχνες υπό την αιγίδα της αρχιτεκτονικής (...) Ο Καντίσκι συμμετείχε σε αυτό το εγχείρημα, που θα συνεχιζόταν παρά τις διαδοχικές μετακομίσεις του Μπάουχαους στο Ντεσάου και στο Βερολίνο, μέχρι το οριστικό κλείσιμο της σχολής από τους ναζί το 1933».

Καταφύγιο στο Παρίσι
«Ο Καντίσκι διατήρησε την πίστη του στην τέχνη μέχρι το τέλος, ξεπερνώντας ακόμη και τις σκληρές στερήσεις που επέβαλε ο πόλεμος. Τις στιγμές που του έλειπαν τα πάντα, του αρκούσε να ζωγραφίζει σε χαρτόνια μικρών διαστάσεων. Δεν θέλησε να αφήσει τη Γαλλία, ούτε κατά τις δραματικές στιγμές της κατάληψης της χώρας από τους Γερμανούς. Η γκαλερίστα Jeanne Bucher, που έβαλε στόχο να κάνει γνωστό το όνομα του Καντίνσκι στη Γαλλία, κατάφερε να οργανώσει μια έκθεση έργων του το 1942, στις δύσκολες συνθήκες της γερμανικής Κατοχής», παρατηρεί στο κείμενο της Μονογραφίας ο Fabio Amico.